Centrum Lugara – gruzińskie laboratorium w ogniu rosyjskiej dezinformacji

• Rosjanie wykorzystują trwającą pandemię COVID-19 oraz inne nadarzające się okazje (np. otrucie Aleksieja Nawalnego w 2020 roku lub Siergieja Skripala dwa lata wcześniej) do kontynuacji kampanii dezinformacyjnej w kwestii ufundowanego przez USA gruzińskiego biolaboratorium: Centrum Lugara.
• Rosjanie starają się zdyskredytować pracę gruzińskich i amerykańskich naukowców już od blisko dziesięciu lat. Fałszywe informacje (np. w temacie groźnych eksperymentów genetycznych w laboratorium) są przy tym kolportowane przez gęstą siatkę mediów i portali – w tym nie tylko w Rosji i Gruzji, ale także w Polsce.
• Akcji dezinformacyjnej dotyczącej Centrum Lugara mogą także towarzyszyć inne działania hybrydowe, w tym ataki hackerskie. Choć wina Rosjan w tym względzie nie została udowodniona, to wydaje się prawdopodobnym, że mogli być oni zaangażowani w kradzież dokumentacji z laboratorium na początku września br.
• Rosyjska dezinformacja może trafiać w Gruzji na względnie podatny grunt. Wyniki badań opinii publicznej wskazują, że nawet 20% Gruzinów zgadza się z twierdzeniem, że Centrum Lugara przyczynia się do rozprzestrzeniania się chorób, a aż 40% nie ma zdania w tej kwestii.

2 września 2020 roku rosyjski deputowany Jurij Szwytkin (zarazem wiceprzewodniczący Komisji Obrony Dumy Państwowej) skomentował sprawę otrucia Aleksieja Nawalnego, wskazując na laboratorium biologiczne w Gruzji – Centrum Lugara – jako możliwe miejsce produkcji użytej trucizny. Stwierdził on nadto, że wszelkie podejrzenia kierowane w stronę władz Rosji mają „absurdalny charakter”, nie będąc opartymi o jakiekolwiek fakty (Ria Novosti, 2020).

Przytoczona wypowiedź, natychmiast zdementowana przez stronę gruzińską (Civil.ge, 2020), stanowi zaledwie jeden z wielu przykładów prowadzonej przez Rosjan kampanii dezinformacyjnej ws. Centrum Lugara. Rosyjskie działania w tym względzie są realizowane systematycznie od wielu lat, a obecnie zostały dodatkowo wzmożone w obliczu trwającej pandemii COVID-19. W rezultacie fałszywa narracja nt. funkcjonującego w Gruzji laboratorium stała się istotnym elementem rosyjskiej strategii dezinformacyjnej, adresowanej zarówno do własnego społeczeństwa, jak i do obywateli innych państw, znajdujących się w orbicie zainteresowania Moskwy – w tym także Polski.

Czym jest Centrum Lugara?

Decyzja o stworzeniu w Gruzji nowoczesnego biolaboratorium została podjęta w 2004 roku, na mocy wcześniejszych gruzińsko-amerykańskich porozumień międzyrządowych sprzed Rewolucji Róż. Budowa centrum Lugara (nazwanego tak od nazwiska amerykańskiego senatora, Richarda Lugara) trwała w latach 2006-2011, pochłaniając ok. 150 mln USD z amerykańskiego budżetu (U.S. Embassy in Georgia, 2020). Obiekt zyskał pełną operacyjność dwa lata po jej zakończeniu, w 2013 roku, zaś od 2018 roku jest zarządzany i finansowany wyłącznie przez gruzińskie Państwowe Centrum Zwalczania Chorób, funkcjonujące w ramach struktury organizacyjnej Ministerstwa Zdrowia Gruzji.

Centrum Lugara to w istocie laboratorium o poziomie bezpieczeństwa biologicznego BSL-3, co oznacza, że spełnia ono wszelkie konieczne normy dla prowadzenia badań nad bakteriami i wirusami powodującymi ciężkie, potencjalnie śmiertelne choroby. Obok gruzińskich naukowców, pracują tam także amerykańscy badacze z U.S. Army Medical Research Directorate-Georgia (część Walter Reed Army Institute of Research), realizując zadania chociażby z zakresu nadzoru nad chorobami czy rozwoju szczepionek (U.S. Department of State, 2020), przy czym nie posiadają oni dostępu do części budynku objętej ww. poziomem bezpieczeństwa BSL-3 (Agenda.ge, 2018a). Obecnie, w dobie pandemii COVID-19, Centrum Lugara stanowi kluczowy gruziński aktyw w ramach walki z rozprzestrzenianiem się choroby, co wielokrotnie podkreślają tak specjaliści, jak i same władze w Tbilisi (zob. np. Agenda.ge, 2020).

Rosyjskie oskarżenia

Decyzja o budowie Centrum Lugara, a następnie także sam fakt funkcjonowania rzeczonego laboratorium spotkały się z daleko posuniętą nieufnością strony rosyjskiej. Rosjanie od samego początku wyrażali niezadowolenie z istnienia obiektu, chociażby za pośrednictwem swojej dyplomacji (Civil.ge, 2013), czy uciekając się do wprost formułowanych gróźb ograniczenia wymiany handlowej (Газета.Ру, 2013). Najbardziej istotne wydaje się jednak tutaj to, że już od dłuższego czasu miejsce mają także rosyjskie działania dezinformacyjne, obliczone na zakłamanie rzeczywistego celu funkcjonowania Centrum i stworzenie wrażenia, jakoby było ono niebezpieczne dla mieszkańców regionu.

Rosjanie starają się upowszechniać fałszywą narrację nt. gruzińskiego laboratorium w zasadzie już od momentu jego oddania do użytku w 2013 roku. Już wtedy bowiem Giennadij Oniszczenko, ówczesny Główny Inspektor Sanitarny Rosji, przekonywał, że Centrum Lugara stanowi „ważny, ofensywny element wojskowo-biologicznego potencjału USA” i prowadzi się w nim badania nad środkami mogącymi „destabilizować gospodarkę lub sytuację polityczną w kraju” (Богданов, 2013). Również w tym samym czasie Rosjanie zaczęli kolportować w różnych państwach analogiczne informacje przez sieć propagandowych portali i gazet, powołując się na rzekomo dobrze poinformowanego amerykańskiego dziennikarza i byłego doradcę Micheila Saakaszwilego, Jeffrey’a Silvermana (zob. np.: Молдавские Ведомости, 2013; EADaily, 2015; Грузия и Мир, 2015) . Skala tych działań w ostatnich latach zdaje się przy tym zresztą jedynie narastać. Przykładowo, na przestrzeni ostatnich trzech lat rosyjscy oficjele zdążyli między innymi zasugerować, że to w Gruzji stworzono truciznę, którą w 2018 roku otruto Siergieja Skripala wraz z córką (Myth Detector, 2018), a w samym laboratorium prowadzi się groźne eksperymenty genetyczne, mające pozwalać na „zupełną zmianę wyglądu człowieka” (Agenda.ge, 2018b).

Mechanizmy dezinformacji

Z jednej strony Rosjanie starają się możliwie szeroko rozpowszechniać promowaną przez siebie narrację, wykorzystując w tym celu gęstą sieć organizacji pozarządowych, gazet, portali i programów telewizyjnych (nie tylko w Rosji, ale także w Gruzji i w innych państwach), jak również wybranych dziennikarzy lub polityków. Te same treści trafiają zresztą także później, choć oczywiście na dużo mniejszą skalę, do polskojęzycznego Internetu. Pośredniczą przy tym zarówno polskie wydanie rosyjskiego Sputnik News, ale także różne niszowe blogi i portale, czy nawet bardziej rozpoznawalne witryny (np. Xportal.pl, nczas.com). Z drugiej strony, tak jak zostało wcześniej wspomniane, określone twierdzenia czy sugestie są jednocześnie wprowadzane do obiegu informacyjnego również przez samych przedstawicieli władz w Moskwie, na czele z Władimirem Putinem.

Mechanizmy rosyjskiej dezinformacji w tym zakresie dobrze opisują publikowane rokrocznie raporty „Anti-Western Propaganda”, realizowane przy wsparciu amerykańskiego USAID (zob. np.: Media Development Foundation, 2020). Opracowane przez analityków Media Development Foundation schematy uświadamiają, jak szerokie jest spektrum rosyjskich (i nie tylko) jednostek i mediów, biorących w różnym stopniu udział w kampanii dezinformacyjnej odnośnie Centrum Lugara.

Schemat 1.

Wybrane mechanizmy tworzenia i rozpowszechniania treści dezinformacyjnych ws. Centrum Lugara

Źródło: Kintsurashvili, Gelava (2020; s. 32)
(przedruk i tłumaczenie za zgodą autora)

Schemat 2.

Osoby dostarczające treści dezinformacyjnych ws. Centrum Lugara z rosyjskich kręgów władz

Źródło: Kintsurashvili, Gelava (2020; s. 33)
(przedruk i tłumaczenie za zgodą autora)

Nie tylko słowa

Jednocześnie zwraca uwagę to, że rosyjska strategia w odniesieniu do gruzińskiego Centrum Lugara w ostatnich latach zdaje się obejmować coraz to liczniejszy katalog działań hybrydowych, w tym również tych wykraczających poza „standardowe” aktywności dezinformacyjne. Trafnym przykładem w tym zakresie pozostaje chociażby sytuacja z początku czerwca 2020 r., kiedy to służby samozwańczej Republiki Południowej Osetii (tamtejsze KGB oraz Ministerstwo Sytuacji Nadzwyczajnych) przeprowadziły „badania radiacyjne i chemiczno-biologiczne” w bezpośrednim pobliżu linii rozgraniczenia między Gruzją a tzw. Osetią Południową. Cała operacja została najpewniej zainscenizowana (na co wskazywałyby chociażby braki w ubiorze ochronnym osób pobierających próbki), jednak faktem jest, że strona południowoosetyjska wprost zasugerowała przy tym możliwość prowadzenia przez Gruzinów działań bioterrorystycznych, mających rzekomo prowadzić do celowego skażenia terenów sąsiedniego parapaństwa. Co więcej, w rzeczonym komunikacie prasowym dwukrotnie wskazano przy tym właśnie na Centrum Lugara, jako na instytucję mogącą być zaangażowaną w rzekomą agresję biologiczną ze strony władz w Tbilisi (ИА «Рес», 2020).

Potencjalnie należy także przypuszczać, że niezależnie od opisanych wcześniej działań, Rosjanie mogą także starać się dokonywać cyberataków ukierunkowanych na kradzież chronionych danych z Centrum Lugara. Choć zaangażowanie strony rosyjskiej w tym zakresie nie zostało póki co oficjalnie udowodnione, to wiele wskazuje, iż to właśnie Rosjanie mogli stać za ostatnim atakiem, który miał miejsce na początku września 2020 roku (Institute for Development of Freedom of Information, 2020). W wyniku przeprowadzonej wówczas operacji doszło do złamania zabezpieczeń serwerów Ministerstwa Zdrowia Gruzji oraz Centrum Lugara, a także do wykradzenia zeń dokumentacji dotyczącej dotychczasowej walki z pandemią COVID-19. Skradzione informacje zostały następnie opublikowane wraz z innymi, już fałszywymi plikami na jednym z portali internetowych (Georgia Today, 2020). Jak się wydaje, cała sytuacja z powodzeniem wpisywałaby się właśnie w szerzej opisywaną strategię działania Rosji względem gruzińskiego laboratorium.

***

Choć rosyjskie działania dezinformacyjne mogą na pierwszy rzut oka wydawać się niegroźne, to należy mieć świadomość, że w tym konkretnym względzie mogą one trafiać na podatny grunt (nawet pomimo otwartości władz Centrum Lugara, regularnie zapraszających do zwiedzania laboratorium tak „zwykłych” Gruzinów, jak i zagranicznych, również rosyjskich, dziennikarzy). To z kolei może następnie przekładać się na antyzachodnie (w tym wypadku przede wszystkim antyamerykańskie) nastroje wśród części gruzińskiego społeczeństwa.

Zgodnie z badaniami opinii publicznej przeprowadzonymi w czerwcu 2020 roku na zlecenie amerykańskiego U.S. Aid, aż 20% Gruzinów uważa, że Centrum Lugara przyczynia się do rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19, a aż 40% nie ma zdania w tej kwestii (Sichinava, 2020). Podejrzewać można, że istotny udział w kształtowaniu tego typu nastawienia u części gruzińskich obywateli mogła mieć właśnie rosyjska (lub prorosyjska) propaganda.

Analiza dostępna także w formacie PDF:

Centrum Lugara – gruzińskie laboratorium w ogniu rosyjskiej dezinformacji (PDF)

Bibliografia

1. Богданов В. (2013), Онищенко призвал Грузию закрыть биолабораторию США, rg.ru, <https://rg.ru/2013/10/14/lab-site.html> [dostęp 5 października 2020].
2. Газета.Ру (2013), Онищенко: биолаборатория США помешает увеличению поставок вин из Грузии, gazeta.ru, <https://www.gazeta.ru/business/news/2013/07/20/nshtml> [dostęp 5 października 2020].
3. Грузия и Мир (2015), Джеффри Сильверман: Инфицированный в лаборатории Лугара персонал тайно перевели на лечение в больницу «Арамянца», geworld.ge, <http://geworld.ge/ru/5095/> [dostęp 5 października 2020].
4. EADaily (2015), «Программа биооружия — крупнейшая инвестиция США в Грузию»: экс-советник Саакашвили, eadaily.com, <https://eadaily.com/ru/news/2015/12/12/nado-pomnit-chto-programma-biooruzhiya-krupneyshaya-investiciya-ssha-v-gruziyu-za-poslednie-10-let> [dostęp 5 października 2020].
5. Молдавские Ведомости (2013), Секретная лаборатория по созданию вирусов в Грузии, vedomosti.md, <www.vedomosti.md/news/Sekretnaya_Laboratoriya_Po_Sozdaniyu_Virusov_V_Gruzii> [dostęp 5 października 2020].
6. Ria Novosti (2020), Депутат напомнил о лабораториях по изготовлению „Новичка” в Грузии и США, ria.ru, <https://ria.ru/20200902/novichok-1576642485.html> [dostęp 5 października 2020].
7. Agenda.ge (2018a), Georgian health official says Russia’s allegations about Lugar Lab in Tbilisi are false, agenda.ge, <https://agenda.ge/en/news/2018/2072> [dostęp 5 października 2020].
8. Agenda.ge (2018b), Putin claims ‘alarming genetic research’ being conducted in US-built lab in Tbilisi, agenda.ge, <https://agenda.ge/en/news/2018/2169> [dostęp 5 października 2020].
9. Agenda.ge (2020), Georgian PM visits Lugar Centre, praises its ‘enormous merit’ in the fight against the coronavirus [VIDEO], agenda.ge, <https://agenda.ge/en/news/2020/1994> [dostęp 5 października 2020].
10. Agenda.ge (2013), Russian Official Warns Georgia over U.S.-Funded Bio Lab, old.civil.ge, <https://old.civil.ge/eng/article.php?id=26288> [dostęp 5 października 2020].
11. Agenda.ge (2020), Russian MP after Navalny Novichok Finding: Georgia Produces Nerve-Agents, civil.ge, <https://civil.ge/archives/365012> [dostęp 5 października 2020].
12. Dumbadze A. (2020), MIA: Cyber Attack Carried Out on the System of Lugar Lab, GeorgiaToday.ge, <http://georgiatoday.ge/news/22260/MIA%3A-Cyber-Attack-Carried-Out-on-the-System-of-Lugar-Lab> [dostęp 5 października 2020].
13. Institute for Development of Freedom of Information (2020), Cyberattack on the Ministry of Health and Russian Trace, idfi.ge, <https://idfi.ge/en/strategy_of_russian_cyber_operations> [dostęp 5 października 2020].
14. Kintsurashvili T., Gelava S. (2020), Anti-Western Propaganda 2019, Media Development Foundation <http://mdfgeorgia.ge/uploads/library/173/file/eng/AntiWest-Booklet-ENG.pdf> [dostęp 27 października 2020].
15. Media Development Foundation (2020), Anti-Western Propaganda 2019, mdfgeorgia.ge, <http://mdfgeorgia.ge/uploads/library/173/file/eng/AntiWest-Booklet-ENG.pdf> [dostęp 5 października 2020].
16. Myth Detector (2018), Sakinform and Zakharova Looking for “Georgian Trace” in Skripal Poisoning, mythdetector.ge, <https://www.mythdetector.ge/en/myth/sakinform-and-zakharova-looking-georgian-trace-skripal-poisoning> [dostęp 5 października 2020].
17. Myth Detector (2020), Silverman Jeffrey, mythdetector.ge, <www.mythdetector.ge/en/profile/silverman-jeffrey> [5 października 2020].
18. Sichinava D. (2020), Who is afraid of the Lugar Centre? , oc-media.org, <https://oc-media.org/features/analysis-who-is-afraid-of-the-lugar-centre/> [dostęp 5 października 2020].
19. S. Department of State (2020), 2020 Adherence to and Compliance with Arms Control, Nonproliferation, and Disarmament Agreements and Commitments (Compliance Report), state.gov, <https://www.state.gov/2020-adherence-to-and-compliance-with-arms-control-nonproliferation-and-disarmament-agreements-and-commitments-compliance-report-2/> [dostęp 5 października 2020].
20. S. Embassy in Georgia (2020), Lugar Center supports Georgian NCDC on COVID-19 response (April 9), ge.usembassy.gov, <https://ge.usembassy.gov/lugar-center-supports-georgian-ncdc-on-covid-19-response/> [dostęp 5 października 2020].
21. ИА «Рес» (2020), KGB of South Ossetia is conducting chemical and biological reconnaissance of the Georgian border UAV violation zones, cominf.org, <http://cominf.org/node/1166530277> [dostęp 5 października 2020].

Zadanie jest finansowane ze środków otrzymanych z Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO