Federacja Rosyjska wobec wirusa SARS-CoV-2

• Podczas gdy większość krajów europejskich zmaga się z negatywnymi skutkami rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2, Federacja Rosyjska zdaje się bagatelizować problem pandemii. W Rosji wciąż nie podjęto działań prewencyjnych na szczeblu państwowym, a wprowadzenie ograniczeń zależy od władz lokalnych.
• Głównymi powodami rosyjskiej bierności są: zaplanowane na 22 kwietnia 2020 r. referendum konstytucyjne, które ma dać Putinowi w zasadzie dożywotnią władzę w Rosji oraz obchodzony 9 maja Dzień Zwycięstwa, którego rosyjska władza używa w propagandzie wewnętrznej i międzynarodowej.
• Rosjanie próbują jednocześnie wykorzystać światową pandemię wirusa SARS-CoV-2 do szerzenia dezinformacji. Obecnie rosyjskie fake newsy dotyczą np. leczenia czy samodiagnozowania koronawirusa. Wśród tworzonych przez Rosjan teorii spiskowych są również informacje, że to USA stworzyły koronawirusa w celu „prowadzenia wojny gospodarczej z Chinami”, a także, że jest to „broń biologiczna opracowana przez CIA”.

Rozpowszechnienie koronawirusa w Rosji i bierność władz centralnych

Podczas gdy większość krajów europejskich zmaga się z negatywnymi skutkami rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2, Federacja Rosyjska zdaje się bagatelizować problem pandemii. Już w styczniu 2020 r. w 25 regionach Chin ogłoszono stan nadzwyczajny, pod koniec lutego tegoż roku wprowadzono go na Litwie, w marcu również w Kazachstanie, Gruzji, na Łotwie, w Estonii i Finlandii. Ogólnokrajowa kwarantanna wprowadzona została na Ukrainie, z kolei w Polsce – stan zagrożenia epidemicznego. Także wszyscy sąsiedzi Rosji oprócz Korei Północnej, Mongolii, Białorusi i Azerbejdżanu, którego prezydent Ilham Aliew zresztą nie wykluczył możliwości wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, (ria.ru, 2020) wprowadzili pewnego rodzaju ograniczenia w skali ogólnopaństwowej w związku z pandemią koronawirusa.

Wykres nr 1

Rozpowszechnienie koronawirusa w Rosji w marcu w porównaniu do zachodnich sąsiadów

Źródło: Yandex.ru, 2020.

W Rosji jednak wciąż nie podjęto działań prewencyjnych na szczeblu państwowym, a wprowadzenie ograniczeń zależy od władz lokalnych. Jedyne obostrzenia, które wprowadził rząd centralny Federacji Rosyjskiej to zakaz wjazdu obcokrajowców na terytorium Rosji do 1 maja 2020 r. (bbc.com, 2020). Zmiana trybu pracy uniwersytetów w Rosji zależy od poszczególnych rektorów – ze strony Ministerstwa Edukacji i Nauki pojawiła się jedynie rekomendacja prowadzenia zajęć w trybie online. W niektórych przypadkach doszło nawet do tego, że sami studenci zbierali podpisy pod petycją do rektora z prośbą o prowadzenie zajęć w trybie online zgodnie z rekomendacją ministerstwa (kaluga24.tv, 2020). Również decyzje o zawieszeniu rozgrywek sportowych zależały od poszczególnych federacji. Nie było jednego ogólnokrajowego wskazania rządu w tym zakresie. To samo można powiedzieć o zakazie zgromadzeń publicznych, które to zakazy wydają wyłącznie władze lokalne, i to w dużo mniejszej skali niż w innych państwach. Gdy w Polsce wprowadzono zakaz zgromadzeń publicznych powyżej 50 osób, mer Moskwy Sergiej Sobianin 10 marca wprowadził zakaz zgromadzeń publicznych powyżej 5000 osób (rbc.ru, 2020).

Nie można jednocześnie stwierdzić, żeby koronawirus rozprzestrzeniał się w konkretnej części Federacji Rosyjskiej. Mimo że zdecydowana większość zarażonych znajduje się w Moskwie to przypadki zakażenia są już także w Karelii, na Syberii, jak i w wielu większych miastach Rosji, a także w Chabarowsku, blisko granicy z Chinami. Jednak mimo powszechności zakażeń wirusem SARS-CoV-2, wciąż niezawieszony pozostał wewnątrzpaństwowy ruch lotniczy.

Mapa nr 1

Mapa rozprzestrzenienia się konorawirusa na terytorium Rosji. Stan na dzień 22 marca 2020 r.

Źródło: Covid.2gis.ru, 2020.

Władze najwyższego szczebla wciąż zachowują spokój. Bardzo sugestywnym w tym kontekście jest wystąpienie Władimira Putina na terytorium okupowanego przez Rosję Krymu. 18 marca 2020 r. rosyjski prezydent zapewnił, że sytuacja związana z koronawirusem znajduje się pod kontrolą władzy (ria.ru, 2020), co więcej – zapowiadał pojawienie rosyjskich leków na koronawirusa (ria.ru, 2020). Taki spokój, a nawet swoistą bierność władz centralnych wobec zagrożenia, które niesie za sobą korona wirus, można tłumaczyć kilkoma względami.

Zmiany do konstytucji a koronawirus

Po pierwsze, planowo 22 kwietnia 2020 r. ma odbyć się głosowanie dotyczące zmian do konstytucji Federacji Rosyjskiej, które Duma Państwowa (niższa izba parlamentu) zaproponowała 11 marca 2020 r. Zmiany zapowiadają m.in. zakaz zajmowania stanowiska prezydenta przez osoby, które kiedykolwiek miały obywatelstwo lub zezwolenie na pobyt w innym państwie i mieszkały w Rosji krócej niż 25 lat przed wyborami (wcześniej było to 10 lat). Oprócz tego, Duma zaproponowała wpisanie do Konstytucji wiary w Boga, jako wartości, którą naród rosyjski dostał od przodków, uznania narodu rosyjskiego jako narodu państwotwórczego oraz uznania małżeństwa wyłącznie jako związku mężczyzny i kobiety  (sozd.duma.gov.ru, 2020).

Jednakże największe kontrowersje wzbudza zmiana limitu kadencji prezydenta. W pierwszym czytaniu w Dumie Państwowej padła propozycja modyfikacji zapisu: „jedna osoba nie może zajmować stanowiska prezydenta więcej niż dwa razy z rzędu” (ros. Одно и то же лицо не может занимать должность президента два раза подряд). Zmiana miała polegać na usunięciu słowa „подряд” (z rzędu). Miałaby zatem w przyszłości uniemożliwić sytuację z 2012 r., kiedy to Władimir Putin po raz trzeci kandydował na stanowisko prezydenta. Jednak przed trzecim czytaniem, deputowana z rządzącej partii Jedna Rosja Walientina Tierieszkowa[1] zaproponowała zniesienie limitu kadencji prezydenckich w ogóle, lub „wyzerowania” poprzednich kadencji po przyjęciu tych zmian do Konstytucji. Władimir Putin wsparł możliwość „wyzerowania” i to właśnie w takiej wersji ta zmiana została przyjęta w trzecim (ostatecznym) czytaniu 11 marca 2020 r. Przyjęcie tych zmian oznaczałoby w praktyce, że Putin będzie miał możliwość kandydowania na wyborach prezydenckich w 2024 i 2030 roku, czyli według nowego ustawodawstwa będzie mógł zajmować stanowisko aż do 2036 roku to jest jeszcze przez 18 lat. Warto zauważyć, że Władimir Putin mógłby pełnić funkcję prezydenta Federacji Rosyjskiej w zasadzie dożywotnio, bowiem w 2036 roku osiągnie wiek 85 lat.

Podczas wspomnianego wystąpienia w okupowanym przez Rosję Sewastopolu, Putin dopuścił możliwość przeniesienia głosowania przez pandemię koronawirusa, jednak na dzień dzisiejszy wygląda na to, że władza rosyjska chce zorganizować głosowanie w planowanym terminie. Po pierwsze Putin podpisał dekret o zorganizowaniu referendum w dniu 17 marca 2020 r. (kremlin.ru, 2020), kiedy na świecie ogłoszono już pandemię koronawirusa. Po drugie, w tymże wystąpieniu, Putin dopuścił możliwość organizowania głosowania korespondencyjnego (radiosputnik.ria.ru, 2020). Po trzecie, 20 marca 2020 r. Centralna Komisja Wyborcza Federacji Rosyjskiej zatwierdziła porządek głosowania w referendum (ria.ru, 2020). To wszystko pozwala stwierdzić, że władza rosyjska zdecydowanie nastawiona jest na przeprowadzenie społecznego plebiscytu w wyznaczonym terminie.

75. rocznica Dnia Zwycięstwa wobec COVID-19

Dzień Zwycięstwa 1945 roku obchodzony jest 8 maja przez takie państwa jak: Polska, Francja, Wielka Brytania, czy Czechy, a 9 maja przez Izrael, Związek Sowiecki (obecnie Federacja Rosyjska) oraz państwa członkowskie WNP[2]. 9 maja 1945 roku opublikowany został w Moskwie akt bezwarunkowej kapitulacji hitlerowskich Niemiec, dlatego też Wiaczesław Mołotow w krótkim wystąpieniu w radiu ogłosił ten dzień zwycięstwem nad „śmiertelnym wrogiem”. Jednocześnie 9 maja stał się dniem zakończenia II wojny światowej. Wystąpienie to było transmitowane we wszystkich głównych radiostacjach USA (С. Майоров, s. 264-265).

W Moskwie co roku z tej okazji odbywa się huczna parada wojskowa. Można było przypuszczać, że rok 2020 będzie tu wyjątkowy i ze względu na ogłoszoną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) pandemię władze rosyjskie będą starały się nie organizować imprez masowych.

9 maja 2020 roku oprócz zaproszonych gości z całego świata w obchodach ma wziąć udział 15 tysięcy żołnierzy rosyjskich. Już przeprowadzane są do tego wydarzenia ćwiczenia armii rosyjskiej. Mają one miejsce na poligonie Ałabino pod Moskwą. Oprócz stolicy Federacji Rosyjskiej parady mają odbyć się we wszystkich większych miastach[3]. Co więcej również w mniejszych miastach odbędą się uroczystości, nie będzie to tak okazałe świętowanie ale jednak odbędzie się to w 374 rosyjskich miastach i wioskach oraz w 7 zagranicznych miastach, gdzie stacjonują wojska rosyjskie (sputniknews.com, 2020). Putin nie wyobraża sobie, aby uroczystości te się nie odbyły, ponieważ dla prezydenta Rosji jest to wyjątkowy dzień, w którym może pochwalić się potęgą swojej armii, zaprezentować nowe uzbrojenie, a więc wzbudzić strach wśród wrogich wobec Rosji państw zachodnich (Radziwinowicz, 2020). Nie da się ukryć, że owa parada jest znakomicie wyreżyserowaną uroczystością na którą przeznaczane są gigantyczne pieniądze. Wszystko jest dopięte na ostatni guzik, w przenośni i dosłownie, ponieważ Ministerstwo Obrony specjalnie zamówiło nowe mundury, które mają być wykorzystane przez wszystkich uczestników parady. Całe umundurowanie wykonane jest na najnowocześniejszym sprzęcie szwalniczym (defence24.pl, 2020).

Na 9 maja 2020 r. prezydent Federacji Rosyjskiej mobilizuje wszystkie służby, aby zapewnione zostało bezpieczeństwo, o czym mówił niedawno w siedzibie Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB). Ponadto jak deklarował na spotkaniu z przedstawicielami Sewastopola i Krymu, honorowymi i mile widzianymi gośćmi na paradach wojskowych są również weterani. O możliwości odwołania czy przełożenia święta prezydent Putin dotychczas nie wspomniał (ria.ru, 2020).

Rosyjska propaganda i dezinformacja wobec SARS-CoV-2

Od rozpoczęcia nazywanej już pandemią sytuacji z koronawirusem, w mediach można zauważyć narastającą działalność fake news’ową. W szczególności aspekt ten dotyczy Federacji Rosyjskiej. Propaganda rosyjska i jawne dezinformowanie społeczeństw a nawet otwarte kłamstwa mają za zadanie siać panikę, doprowadzać do obniżenia zaufania obywateli wobec władzy danego państwa, czy budować fałszywe wrażenie bezbronności co w efekcie ma potęgować zagrożenie. Jak informuje Komisja Europejska Rosjanie stworzyli kampanię przeciwko zachodnim krajom w celu jeszcze gorszego wpływu COVID-19 na społeczeństwa Zachodu.

Rosyjska propaganda działa przede wszystkim poprzez operacje dzielące społeczeństwa oraz wykorzystywanie emocji, które tworzą poczucie zagrożenia. Dezinformowanie zachodnich społeczeństw poprzez szerzenie teorii spiskowych czy wysuwanie fałszywych informacji są wykorzystywane przez Federację Rosyjska od lat[4]. Obecnie rosyjskie fake newsy dotyczą np. leczenia czy samodiagnozowania koronawirusa (polskieradio24.pl, 2020).

W swoim raporcie Unia Europejska potwierdziła już 80 przypadków dezinformacji w sprawie koronawirusa. Wskazuje on, że fake newsami zajmują się zawodowe rosyjskie podmioty. Narzędziami są fałszywe konta w mediach społecznościowych. Publikowane wcześniej komentarze na tych profilach dotyczyły protestów w Syrii czy we Francji[5]. Szerzone są tam teraz fałszywe informacje na temat COVID-19 w językach: angielskim, hiszpańskim, włoskim, niemieckim i francuskim. Najważniejszym celem Rosji jest przekonanie instytucji zachodnich o ich słabości oraz potędze Federacji Rosyjskiej (Wojciech Rogacin, 2020).

Rosjan o rozpoczęcie kampanii dezinformacyjnej na szeroką skalę oskarżają także Amerykanie, odwołując się również do mediów społecznościowych. Jak stwierdził zastępca sekretarza stanu ds. europejskich i euroazjatyckich Philip Reeker rosyjskim celem jest sianie niezgody i osłabianie amerykańskich instytucji od wewnątrz. Wśród tworzonych fake teorii jest informacja, że to Ameryka stworzyła koronawirusa w celu „prowadzenia wojny gospodarczej z Chinami”, a także, że jest to „broń biologiczna opracowana przez CIA” (nv.ua).

Perspektywa rozwoju koronawirusa w Federacji Rosyjskiej

Pandemia wirus SARS-CoV-2 rozwija się tempie wykładniczym zabijając coraz więcej ludzi. Ciężko ocenić w jakim stopniu Federacja Rosyjska radzi sobie z pandemią, gdyż jedynym źródłem informacji są oficjalne dane, jednakże nawet bazując na nich można stwierdzić, że to dopiero początki obecności koronawirusa w Federacji Rosyjskiej, ponieważ w lutym można było zaobserwować dopiero pojedyncze przypadki (Wolska, 2020).

Wydarzenia ostatnich tygodni nie wskazują jakoby władze rosyjskie miały odwołać, bądź przełożyć najważniejsze dla nich przedsięwzięcia takie jak opisywane wcześniej głosowanie na temat zmian konstytucyjnych czy też defilada z okazji 75. rocznicy Dnia Zwycięstwa. Od podejmowania rzeczywistych kroków w walce z pandemią wydaje się, że dla Kremla ważniejsze jest pokazanie mocarstwowego statusu Rosji. Częścią strategii rosyjskiej jest także zaprezentowanie światowej opinii publicznej, że Rosjanie radzą sobie z pandemią znakomicie dlatego też uzurpują sobie prawo do doradzania innym państwom. Przykładem może tu być wysłanie przez rosyjski rząd dziewięciu rosyjskich samolotów transportowych Ił-76 do Włoch. Federacja Rosyjska w ten sposób przekazała pomoc w postaci sprzętu medycznego, testów, maseczek ochronnych, kombinezonów a także specjalistów. Jest to dobrze zaplanowana zagrywka prezydenta Rosji, który dzięki temu pragnie zapewnić sobie przychylność włoskich władz przy kolejnych unijnych głosowaniach w sprawie nakładania na Federację Rosyjską sankcji.

Bibliografia

1. BBC.com (2020) Россия запретила въезд иностранцам из-за коронавируса <https://www.bbc.com/russian/news-51913530> [dostęp 22 marca 2020].
2. Covid.2gis.ru(2020) Коронавирус в России <https://covid.2gis.ru/?utm_source=fb&utm_medium=link&utm_campaign=fb_covid> [dostęp: 25 marca 2020].
3. Kalugatv (2020) Хочу жить. Студенты КГУ попросили закрыть ВУЗ на карантин<http://kaluga24.tv/hochu-zhit-studenty-kgu-poprosili-zakryt-vuz-na-karantin/> [dostęp: 22 marca 2020].
4. Oficjalna strona internetowa prezydenta FR (2020) 22 апреля – день голосования по изменениямв Конституцию <http://kremlin.ru/acts/news/63003> [dostęp: 22 marca 2020].
5. Rbc.ru (2020) В Москве на месяц запретили мероприятия с более чем 5 тыс. участников<https://www.rbc.ru/society/10/03/2020/5e67cfdd9a79479a8bc59a40>
   [dostęp: 22 marca 2020].
6. duma.gov.ru (2020) Законопроект№885214-<https://sozd.duma.gov.ru/bill/885214-7> [dostęp: 25 marca 2020].
7. Yandex.ru (2020) Карта распространения коронавируса в России и мире <https://yandex.ru/web-maps/covid19?ll=41.775580%2C894027&z=3> [dostęp: 22 marca 2020].
8. Майоров. C., Внешняя политика Советского Союза в период Отечественной войны: Документы и мат-лы. – Москва : Госполитиздат, 3 т. : 1 января – 3 сентября 1945 г.
9. НВ (2020) США обвиняют Россию в развертывании масштабной кампании по дезинформации о коронавирусе – AFP <https://nv.ua/world/geopolitics/koronavirus-rf-vedet-kampaniyu-po-dezinformacii-predstaviteli-ssha-poslednie-novosti-50071779.html> [dostęp: 22 marca 2020].
10. Радио Sputnik (2020) Путин не исключил голосования по поправкам в Конституцию на дому <https://radiosputnik.ria.ru/20200318/1568809077.html> [dostęp: 22 marca 2020].
11. РИА Новости (2020) Алиев не исключил введения ЧП в Азербайджане из-за коронавируса – <https://ria.ru/20200319/1568840979.html> [dostęp: 22 marca 2020].
12. РИА Новости (2020) Путин призвал исходить из здоровья ветеранов на параде 9 мая <https://ria.ru/20200318/1568811885.html> [dostęp: 22 marca 2020].
13. РИА Новости (2020) Путину сообщают возможные сроки разработки препаратов от коронавируса <https://ria.ru/20200318/1568808575.html> [dostęp: 22 marca 2020].
14. РИА Новости (2020) Россия будет наращивать усилия по борьбе с коронавирусом <https://ria.ru/20200318/1568807566.html> [dostęp: 22 marca 2020].
15. РИА Новости (2020) ЦИК утвердил порядок проведения голосования по поправкам в Конституцию <https://ria.ru/20200320/1568892495.html> [dostęp: 22 marca 2020].
16. Belsat TV (2020) Putin mobilizuje służby na Dzień Zwycięstwa <https://belsat.eu/pl/news/putin-mobilizuje-sluzby-na-dzien-zwyciestwa/> [dostęp: 21 marca 2020].
17. Defence24.pl  (2020) Moskiewska Parada Zwycięstwa w nowych mundurach <https://defence24.pl/moskiewska-parada-zwyciestwa-w-nowych-mundurach> [dostęp: 21 marca 2020].
18. PolskieRadio24.pl (2020) Rosyjska propaganda. Ekspert: dobro ludzkie nie będzie miało znaczenia <https://www.polskieradio24.pl/7/1696/Artykul/2476997> [dostęp: 22 marca 2020].
19. Radziwinowicz W. (2020), Koronawirus w Rosji: Putin nie kwapi się żeby odwołać Dzień Zwycięństwa <https://wyborcza.pl/7,75399,25790251,koronawirus-w-rosji-putin-nie-kwapi-sie-by-odwolac-dzien-zwyciestwa.html> [dostęp: 22 marca 2020].
20. Rogacin W. (2020) Koronawirus w Europie. Unia Europejska ostrzega przed nasiloną rosyjską propagandą dotyczącą epidemii. Dezynformacja ma wywołać niepokój. <https://polskatimes.pl/koronawirus-w-europie-unia-europejska-ostrzega-przed-nasilona-rosyjska-propaganda-dotyczaca-epidemii-dezinformacja-ma-wywolac/ar/c1-14865851> [dostęp: 22 marca 2020].
21. Sputnik Polska (2020) Parada Zwycięstwa 2020: Polscy żołnierze przemarszują przez Płac Czerwony? <https://pl.sputniknews.com/swiat/2019110111291832-polskie-wojsko-na-placu-czerwonym-w-2020/> [dostęp: 21 marca 2020].
22. Wolska Anna, (2020) <https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/koronawirus-czy-rzeczywiscie-rosja-patogen-omija-rosje/> [dostęp: 24 marca 2020].

[1] W. Tiereszkowa w 1963 była pierwszą kobietą, która odbyła lotu w kosmos. W latach 1966-1989 poseł Rady Najwyższej ZSRR, członek KPZR, od roku 2016 – poseł Dumy Państwowej z ramienia partii Jedna Rosja.

[2] WNP – Wspólnota Niepodległych Państw, organizacja integracyjna zrzeszająca Federację Rosyjską, Białoruś, Ukrainę, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawię, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Armenię oraz Azerbejdżan.

[3] Parady mają odbyć się w 28 rosyjskich miastach m. in. w: Moskwie, Wołgogradzie, Kerczu, Murmańsku, Noworosyjsku, Petersburgu, Sewastopolu, Smoleńsku i Tule.

[4] Przykładem może być tu ingerencja Federacji Rosyjskiej w amerykańskie wybory prezydenckie z 2016 roku.

[5] Chodzi o protesty tzw. „żółtych kamizelek”.

Zadanie jest finansowane ze środków otrzymanych z Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO