Zaangażowanie Sił Zbrojnych RP w walkę z COVID-19

Od początku lutego Siły Zbrojne RP (SZ RP) zaangażowane są w działania ograniczające rozprzestrzenianie się wirusa SARS-CoV-2. Wyzwaniem dla naszej armii jest ochrona jej struktur w kraju i za granicą przed COVID-19, wdrożenie odpowiednich procedur oraz rozlokowanie sił i środków do skutecznej walki z pandemią przy jednoczesnym zachowaniu zdolności reagowania na pozostałe zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Bez zaangażowania sił zbrojnych walka z epidemią w naszym kraju nie byłaby zapewne tak skuteczna, a doświadczenia wojska z obecnie prowadzonych działań będą wykorzystywane w przyszłości w przypadku zaistnienia stanów nadzwyczajnych czy katastrof.

Wielowymiarowy charakter działalności Wojska Polskiego w walce z COVID-19

Zgodnie z decyzją Ministra Obrony Narodowej Mariusza Błaszczaka Siły Zbrojne zostały zaangażowane  w walkę z epidemią COVID-19. Po raz pierwszy od 1989 roku wojsko na tak szeroką skalę uczestniczy w działaniach przeciwkryzysowych. W codzienne aktywności mające ograniczyć skutki epidemii włączonych jest ok. 9 tys. żołnierzy. Zaangażowanie armii mieści się w ramach dwóch operacji – „Tarcza” oraz „Odporna Wiosna”. Za realizację  pierwszej z nich odpowiedzialne jest głównie Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych (DORSZ). Za drugą operację odpowiadają natomiast Wojska Obrony Terytorialnej (WOT), które po raz pierwszy zostały wykorzystane w skali ogólnopolskiej (Ministerstwo  Obrony Narodowej, 2020a).

Operacja „Tarcza”

Wojskowe samoloty już na początku lutego zostały użyte do przetransportowania polskich obywateli z chińskiego ogniska epidemii w Wuhan. SZ RP natychmiast po stwierdzeniu zagrożenia epidemiologicznego podjęły działania profilaktyczne i zostały przeszkolone do walki z COVID-19. Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych (DGRSZ) w stałej gotowości utrzymuje 14 szpitali wojskowych, 5 ośrodków medycyny prewencyjnej, Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych w Puławach działający przy Wojskowym Instytucie Higieny i Epidemiologii oraz 7 wojskowych laboratoriów, w tym dwa mobilne, które codziennie wykonują setki testów na wykrycie COVID-19 (defence24.pl, 2020a).

Pomoc dla cywilnej służby zdrowia stanowili wojskowi lekarze, pielęgniarki, ratownicy medyczni i psychologowie, którzy zostali zaangażowani na prośbę wojewodów i samorządów. Każde województwo zostało wsparte działalnością wojskowych zgrupowań  zadaniowych, które mają do dyspozycji kilkadziesiąt pojazdów sanitarnych i mikrobusy, 10 dezynfekcyjnych zespołów zadaniowych, mobilne zespoły medyczne oraz siły powietrzne dysponujące samolotami i śmigłowcami do ewakuacji medycznej. Ponadto we Wrocławiu powstał kontenerowy szpital polowy dysponujący 100 łóżkami i osobny budynek z 200 łóżkami, przystosowany do odbywania kwarantanny (KG Żandarmerii Wojskowej, 2020).

Jednym z priorytetów w przeciwdziałaniu szerzącej się epidemii COVID-19 był transport sprzętu i środków ochrony osobistej do placówek medycznych i szpitali z krajów pozaeuropejskich, takich jak Chiny czy Korea Południowa. Kluczową rolę odegrali tutaj wojskowi piloci i logistycy dzięki  którym do ok. 2 tys. placówek dostarczono maseczki, kombinezony, przyłbice, rękawiczki, płyny dezynfekcyjne i inne materiały medyczne. Transporty środków były realizowane przez polskich pilotów Sił Powietrznych samolotami CASA i Hercules (defence24.pl, 2020a), w których dzięki wsparciu NATO w ramach programu Strategic Airlift International Solution (SALIS) przetransportowano m. in. 19 ton kombinezonów ochronnych z Turcji (nspa.neto.inet, 2020).

NATO aktywnie współpracuje z państwami członkowskimi w walce z epidemią COVID-19, dając dostęp do strategicznego transportu powietrznego w ramach programu SALIS. Obok Polski członkami programu są Belgia, Czechy, Francja, Niemcy, Węgry, Norwegia, Słowacja i Słowenia. Dzięki SALIS zostały zorganizowane do Polski transporty środków ochrony indywidualnej, które zamówiła Agencja Rezerw Materiałowych. W ramach programu zrealizowanych zostało ogółem 5 misji na rzecz Polski. Samolotami An-124-100-150 Rusłan przetransportowano 299 ton środków medycznych. SALIS wsparł również Czechy, Słowację i Niemcy, dostarczając niemal 700 ton sprzętu i środków medycznych (Miernicka, 2020a). Ze strategicznego transportu powietrznego NATO podczas pandemii trzykrotnie skorzystała również Rumunia w ramach programu Strategic Airlift Capability (SAC) (europarl.europa.eu, 2020).

Źródło: NATO Support and Procurement Agency (2020), Strategic Airlift International Solution (SALIS): A key capability during the COVID-19 crisis and beyond, <https://www.nspa.nato.int/en/news/news-20200604-8.htm> [dostęp 21.06.2020].

Logistyka wojskowa bierze także udział w transporcie wymazów do laboratoriów oraz odbieraniu i utylizacji odpadów podezynfekcyjnych z miejsc, na których działają Wojskowe Zgrupowania Zadaniowe. Ponadto wojsko wspierało administrację publiczną w działaniach mających na celu dostarczenie żywności i napojów oczekującym na przejściach granicznych  (defence24.pl, 2020b).

Nowym zadaniem przydzielonym SZ RP podczas epidemii COVID-19 jest współpraca ze Strażą Graniczną, oparta – jak zakłada DORSZ – przede wszystkim na prowadzeniu obserwacji i działalności patrolowej. Natomiast DGRSZ poszerza obowiązki, dodając że zaangażowanie wojska ma opierać się również na kontroli ruchu na przejściach granicznych i zachowaniu bezpieczeństwa w powiatach przygranicznych. Z udziałem specjalnie powołanych zespołów inżynieryjnych żołnierze rozbudowali punkty kontrolne oraz drogi dojazdowe do przejść granicznych (Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych, 2020).

Jedną z najbardziej aktywnych formacji w Siłach Zbrojnych podczas epidemii została Żandarmeria Wojskowa (ŻW). Do zadań jej przydzielonych należało wsparcie Policji i Straży Granicznej podczas patroli oraz kontrola przestrzegania kwarantanny przez osoby nią objęte. Dodatkowo żołnierze żandarmerii jako jedni z najlepiej przygotowanych i przeszkolonych zabezpieczali rejony i miejsca prowadzenia całkowitej profilaktycznej dezynfekcji oraz dekontaminacji[1] przez żołnierzy innych formacji i służby cywilnej. Zabezpieczali też przybywanie do kraju polskich żołnierzy i ich wyposażenia. Ponadto żołnierze ŻW brali udział w ewakuacji wybranych Domów Pomocy Społecznej (DPS), współpracowali z Wojskowym Ośrodkiem Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie przy realizacji pilotaży środków ochronnych, dezynfekcyjnych i sprzętu wojskowego (defence24.pl, 2020b).

Kluczowym zadaniem ŻW było zabezpieczanie miejsc kwarantanny w wojskowych ośrodkach odbywania kwarantanny (m.in. Solinie, Kiekrzu i Ryni), konwojowanie przemieszczających się po Polsce żołnierzy i zabezpieczanie rejonu ćwiczeń. Wszystkie te działania były istotne ze względu na prowadzenie strategicznych dla Polski Międzynarodowych ćwiczeń organizowanych przez Dowództwo Wojsk Lądowych USA w Europie – Defender-Europe 20 Plus (KG Żandarmerii Wojskowej, 2020).

Działalność ŻW była szczególnie widoczna podczas patrolowania miejsc publicznych wraz z policją. Należy podkreślić, że żołnierze ŻW wielokrotnie wspierali inne służby mi.in podczas Euro 2012, Światowych Dni Młodzieży czy Szczytu NATO w 2016 roku. Pozostają oni jedną z najlepiej przeszkolonych formacji oraz dysponują odpowiednim sprzętem do udzielania pomocy innym służbom (Ministerstwo Obrony Narodowej, 2020a).

Operacja „Odporna Wiosna”

Wojska Obrony Terytorialnej są piątym i najmłodszym rodzajem SZ RP. W reakcji na kryzys wywołany pandemią COVID-19 zostały jako pierwsze zaangażowane do pełnienia zadań w ramach operacji „Odporna Wiosna”. Należy zaznaczyć, że WOT były już kilkukrotnie uruchamiane przy regionalnych i lokalnych zdarzeniach kryzysowych, wywoływanych przez klęski żywiołowe i zjawiska pogodowe, takie jak powodzie, podtopienia czy trąby powietrzne. Jednak na skalę ogólnopolską WOT zostały użyte po raz pierwszy. W ciągu 6 dni od wykrycia pierwszego przypadku koronawirusa w Polsce zmieniły model funkcjonowania ze szkoleniowego na przeciwkryzysowy. Cała formacja została postawiona w stan 12-godzinnej gotowości do działania, a jej znaczna część o określonych specjalnościach wojskowych weszła w 6-godzinną gotowość do działania (defence24.pl, 2020b).

Głównym celem operacji „Odporna Wiosna” jest łagodzenie skutków epidemii oraz wzmocnienie odporności na kryzys społeczności lokalnych. Działalność WOT w ramach wsparcia samorządów terytorialnych, wojewodów, instytucji pomocowych i bezpośrednio potrzebujących pomocy odbywa się w siedmiu obszarach: szpitale i służby sanitarne, Policja, Agencja Rezerw Materiałowych, Straż Graniczna, samorządy i organizacje non-profit, Urząd Lotnictwa Cywilnego oraz budowa odporności społecznej i indywidualnej. W operację dziennie zaangażowanych było nawet 5,5 tys. żołnierzy WOT i podchorążych Akademii Wojskowych, którzy zostali przydzieleni do wsparcia „terytorialsów” na mocy decyzji Ministra Obrony Narodowej (Polska Agencja Prasowa, 2020).

Okres pandemii pokazał, że WOT są elastyczną formacją, która szybko dostosowuje się do istniejących warunków. Ministerstwo Obrony Narodowej przyznało, że łatwiej jest
na poziomie lokalnym uruchomić wojsko poprzez brygady, bataliony i mniejsze formacje WOT, niż angażować struktury wojsk operacyjnych. Tym sposobem żołnierzom Obrony Terytorialnej zostały przydzielone miękkie zadania, które nie wymagały specjalistycznych przeszkoleń i sprzętów, tak jak w przypadku zadań wojsk operacyjnych (jak np. dekontaminacja czy odkażanie) (Miernicka, 2020c).

Zaangażowanie WOT w walkę z epidemią COVID-19 było szczególnie widoczne podczas pobierania wymazów od osób które mogły być nosicielami wirusa, co stanowiło spore wsparcie dla personelu medycznego. Została również uruchomiona infolinia, dzięki której psychologowie z formacji udzielali wsparcia osobom przebywającym w izolacji. Ponadto WOT włączyły się w dostarczanie leków i posiłków weteranom, seniorom, kombatantom i transport do placówek medycznych. Ważnym elementem działalności było wsparcie podopiecznych domów pomocy społecznej poprzez dostarczanie sprzętu i środków ochrony indywidualnej oraz ewakuacja DPS (Miernicka, 2020d).

Żołnierzom WOT zostały przydzielone również zadania prewencyjne związane z kontrolą na granicach, wspieraniem administracji publicznej w punktach kontrolnych oraz zabezpieczaniem transportów. Na 14 lotniskach pomagają przy pomiarze temperatury i gromadzeniu kart lokalizacyjnych pasażerów przybywających zza granicy. Dodatkowo, decyzją szefa MON, Mariusza Błaszczaka żołnierze WOT będą udzielać wsparcia
w organizowaniu obozów wypoczynkowych dla dzieci i młodzieży (Ministerstwo Obrony Narodowej, 2020b).

Wnioski i perspektywy

Siły Zbrojne RP niewątpliwie odegrały istotną rolę w walce z COVID-19. Podczas kilkumiesięcznej działalności mającej na celu zminimalizowanie skutków pandemii nabrały doświadczenia i są lepiej przygotowane do reagowania na tego typu zagrożenia. Poszczególne formacje SZ RP poszerzyły wymiar współpracy między sobą oraz służbami cywilnymi, co może przełożyć się na praktykowanie takich działań w przyszłości, w przypadku stanów wyjątkowych i katastrof.

Bezpieczeństwo i ochrona przed rozprzestrzenianiem się epidemii w strukturach SZ RP oraz wojsk sojuszniczych stanowi jeden z priorytetów. Wprowadzenie odpowiednich procedur i działań przyczyniło się do skutecznego i sprawnego przeprowadzenia ćwiczeń DEFENDER-Europe 20.

Wojska Obrony Terytorialnej, które po raz pierwszy zostały użyte na skalę ogólnopolską pomyślnie zdały egzamin i pokazały, że są formacją, która potrafi odpowiednio reagować na zdarzenia kryzysowe ad hoc. Wykorzystanie WOT do tego typu działań potwierdziło, że formacja jest bardziej elastyczna, łatwiejsza w dowodzeniu oraz tańsza niż wojska operacyjne. Może to oznaczać, że WOT w przyszłości staną się główną siłą do prowadzenia tego typu zadań i będą wykorzystywane do reagowania na zagrożenia kryzysowe.

Epidemia COVID-19 może również przyczynić się do zmiany planów finansowych związanych z obronnością. Środki finansowe przeznaczone na inne zadania częściowo zostaną przekierowane na zwalczanie zagrożenia i zabezpieczanie potrzeb związanych z epidemią, z którą walka stanowi obecnie priorytet dla SZ RP. Może to zatem wpłynąć na podjęcie decyzji o ponownej weryfikacji planów finansowych, działań oraz przetargów dla polskiego wojska.

Bibliografia

1. Defence24.pl (2020a), Transportowce NATO w walce z koronawirusem, defence24.pl <https://www.defence24.pl/transportowce-nato-w-walce-z-koronawirusem> [dostęp 21.06.2020].
2. Defence24.pl (2020b), Wojska operacyjne kontra pandemia, pierwsze starcie [RAPORT], defence24.pl <https://www.defence24.pl/wojska-operacyjne-przeciwko-pandemii-raport> [dostęp 21.06.2020].
3. Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych (2020), Ramię w ramię w walce z COVID-19, wojsko-polskie.pl/dgrsz/ <https://www.wojsko-polskie.pl/dgrsz/articles/aktualnosci-w/2020-04-03s-ramie-w-ramie-w-walce-z-covid-19/> [dostęp 21.06.2020].
4. European Parliament (2020), NATO’s response in the fight against coronavirus, europa.eu <https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2020/651955/EPRS_ATA(2020)651955_EN.pdf> [dostęp 21.06.2020].
5. KG Żandarmerii Wojskowej (2020), MON i wojsko zaangażowane w działania związane z zagrożeniem koronawirusem, wojsko-polskie.pl/kgzw <https://www.wojsko-polskie.pl/kgzw/articles/aktualnosci-w/2020-03-127-mon-i-wojsko-zaangazowane-w-dziaania-zwiazane-z-zagrozeniem-koronawirusem/> [dostęp 21.06.2020].
6. Miernicka M (2020a), Nocny lot Rusłana, polska-zbrojna.pl <http://polska-zbrojna.pl/home/articleshow/30927?t=Nocny-lot-Ruslana> [dostęp 21.06.2020].
7. Miernicka, M. (2020b), Policja i wojsko kontra COVID-19, polska-zbrojna.pl <http://polska-zbrojna.pl/home/articleshow/30768?title=Policja-i-wojsko-kontra-COVID-19#> [dostęp 21.06.2020].
8. Miernicka M. (2020c), „Odporna wiosna” terytorialsów, polska-zbrojna.pl <http://polska-zbrojna.pl/home/articleshow/30686?t=-Odporna-wiosna-terytorialsow> [dostęp 21.06.2020].
9. Miernicka M. (2020d), MON podsumowuje walkę wojska z COVID-19, polska-zbrojna.pl <http://polska-zbrojna.pl/home/articleshow/31339?title=MON-podsumowuje-walke-wojska-z-COVID-19#> [dostęp 21.06.2020]
10. Ministerstwo Obrony Narodowej (2020a), Gotowość, odzew, ratunek – 4 miesiące walki Wojska Polskiego z epidemią koronawirusa, pl/web/obrona-narodowa <https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/gotowosc-odzew-ratunek—4-miesiace-walki-wojska-polskiego-z-epidemia-koronawirusa> [dostęp 21.06.2020].
11. Ministerstwo Obrony Narodowej (2020b), Wojsko Polskie będzie wspierać organizatorów letniego wypoczynku dzieci i młodzieży, gov.pl/web/obrona-narodowa <https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/wojsko-polskie-bedzie-wspierac-organizatorow-letniego-wypoczynku-dzieci-i-mlodziezy> [dostęp 21.06.2020].
12. Polska Agencja Prasowa (2020), MON: Podsumowanie operacji „Odporna Wiosna” (komunikat), pap.pl <http://centrumprasowe.pap.pl/cp/pl/news/info/160281,25,mon-podsumowanie-operacji-odporna-wiosna-(komunikat)> [dostęp 21.06.2020].
13. NSPA (2020), Strategic Airlift International Solution (SALIS): A key capability during the COVID -19 crisis and beyond, nspa.nato.int <https://www.nspa.nato.int/en/news/news-20200604-8.htm> [dostęp 21.06.2020].
14. Zielonka M. (2020), Gotowość do działania w ciągu 12 godzin. WOT w walce z koronawirusem, pl <https://www.defence24.pl/gotowosc-do-dzialania-w-ciagu-12-godzin-wot-w-walce-z-koronawirusem> [dostęp 21.06.2020].

[1] Dekontaminacja – usunięcie lub dezaktywacja substancji szkodliwych i drobnoustrojów. Metody dekontaminacji: sterylizacja, dezynfekcja, sanityzacja.

Zadanie jest finansowane ze środków otrzymanych z Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO