Wizyta Andrzeja Dudy na Ukrainie. Powód do umiarkowanego optymizmu

Wizytę Prezydenta Andrzeja Dudy na Ukrainie odbytą w dniach 11-13 października 2020 roku z pewnością określić można mianem najbardziej owocnego wydarzenia ostatnich lat w stosunkach polsko-ukraińskich. Było to pierwsze od grudnia 2017 roku spotkanie prezydentów Polski i Ukrainy na ukraińskim terytorium (ostatnia wizyta A. Dudy na Ukrainie miała miejsce w lipcu 2018 roku w ramach odchodów rocznicy rzezi wołyńskiej, wówczas jednak nie odbyto żadnych spotkań dwustronnych), a zarazem pierwsza kilkudniowa wizyta polskiego prezydenta na Ukrainie od sierpnia 2016 roku. Charakter październikowego spotkania wydatnie różnił się od przebiegu poprzednich. Prezydenci Polski i Ukrainy pochylili się nad kilkoma istotnymi kwestiami we wzajemnych stosunkach, w których to spodziewać się będzie można postępu. Efekty omawianej wizyty przedstawić można w podziale na trzy główne części: historia, gospodarka i polityka regionalna.

W następstwie napięć związanych z kwestiami historycznymi, które pojawiły się w ostatnich latach kadencji Petra Poroszenki, relacje polsko-ukraińskie w tej materii były de facto zamrożone. Sytuacja ta poczęła ulegać zmianie po pierwszej wizycie Prezydenta Zełeńskiego w Warszawie, gdzie zapowiedział on przywrócenie polskim badaczom możliwości prowadzenia prac poszukiwawczych (w tym ekshumacji) na terytorium Ukrainy. Strona polska zobowiązała się natomiast odnowić zniszczone przez wandali ukraińskie miejsca pamięci w Polsce (Oficjalna strona internetowa Prezydenta Ukrainy, 2019). Pierwsze zezwolenia na prace poszukiwawcze na Ukrainie wydane zostały w październiku 2019 roku (TVP.info, 2019). Natomiast w kwestii zobowiązań strony polskiej pojawiły się pewne problemy. W przeddzień wizyty Andrzeja Dudy na Ukrainie w Internecie pojawiło się zdjęcie odnowionej tablicy poświęconej żołnierzom UPA poległym w 1945 r. w walce z NKWD na górze Monasterz (województwo podkarpackie), której dewastacji dokonano w 2015 roku. Renowacji doczekała się dopiero po pięciu latach, a w dodatku wprowadzono pewne zmiany. Oryginalna tablica zawierała napis „Polegli za wolną Ukrainę” wraz z listą wszystkich poległych w tym miejscu żołnierzy UPA. Na odnowionej wersji widnieje zaś jedynie krótka informacja o zbiorowej mogile w języku polskim i ukraińskim. O potrzebie przywrócenia listy nazwisk wspomniał zatem Wołodymyr Zełeński podczas spotkania z Andrzejem Dudą. Z kolei Dyrektor Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej Anton Drobowycz poinformował, że powrót owego spisu poległych na tablicę jest warunkiem dla wydawania kolejnych pozwoleń na polskie prace poszukiwawcze na Ukrainie (Polskie Radio, 2020). Taki przebieg wypadków doprowadzić mógłby finalnie do kolejnego kryzysu w dwustronnych relacjach, lecz ogólny kontekst i charakter ostatniej wizyty A. Dudy pozwala na pewną dozę optymizmu w kwestii osiągnięcia racjonalnego porozumienia, jeśli chodzi o tarcia na tle historycznym.

Za główny wyznacznik postępu w stosunkach polsko-ukraińskich uznać można obecnie ustalenie wspólnych zasad co do rozstrzygania spornych kwestii historycznych. We wspólnej deklaracji obu prezydentów wskazano trzy takie reguły:

• Polska i Ukraina potępiają zbrodnie przeciwko ludzkości, w tym także te popełnione na gruncie nienawiści. Strony uznają, że zbrodnie takie nie mogą być w żaden sposób usprawiedliwione.
• Prezydenci podkreślają potrzebę zapewnienia możliwości poszukiwań i ekshumacji na terytorium obu państw.
• Polska i Ukraina potępiają akty wandalizmu wobec ukraińskich zabytków kultury i miejsc pamięci w Polsce oraz polskich zabytków kultury i miejsc pamięci na Ukrainie. (Oficjalna strona Prezydenta RP, 2020).

Owe zasady posłużyć mogą Polsce i Ukrainie za punkt odniesienia, jeśli chodzi o kontynuację dialogu historycznego. Ukraina, odwołując się do punktu trzeciego, jest w stanie podjąć dyskurs w temacie odnowy tablicy na górze Monasterz. Polska z kolei, powołując się na punkt pierwszy, może prowadzić dialog odnośnie wypracowania wspólnej oceny wydarzeń związanych z rzezią wołyńską.

Wspólne opracowanie wyżej wymienionych reguł w praktyce świadczy o uznaniu istnienia zgodnej wizji dalszego rozwoju wzajemnych stosunków w kwestii polityki historycznej. To zaś posłużyć może za kanwę do dalszego wzmocnienia dwustronnego dialogu. Zanosi się na to, iż ów dialog będzie trwał, nie tylko na politycznym poziomie. Podczas wizyty Prezydenta RP na Ukrainie miała miejsce nieformalna rozmowa Antona Drobowycza z prezesem polskiego Instytutu Pamięci Narodowej Jarosławem Szarkiem, który wchodził w skład prezydenckiej delegacji. Szefowie obydwu Instytutów uzgodnili, iż w listopadzie br. odbędą dwustronne spotkanie, które będzie nota bene pierwszym takim od ponad trzech lat.

Kolejnym zwiastunem progresu w relacjach polsko-ukraińskich stało się odsłonięcie z udziałem Prezydenta RP pomnika Anny Walentynowicz obok ambasady polskiej w Kijowie. Warto nadmienić, iż jest to pierwszy pomnik tej osoby na Ukrainie (w 2019 roku w jej rodzinnej wiosce Sadowe odsłonięto pamiątkową tablicę, a 10 kwietnia br. ukazało się pierwsze tłumaczenie na język ukraiński autobiografii „Cień Przyszłości”, którą przełożyła ukraińska dziennikarka Walentyna Romaniuk). Tego rodzaju podkreślanie roli wspólnych bohaterów historycznych niewątpliwie wskazywać może drogę do wyjścia z impasu na płaszczyźnie dialogu historycznego. To zaś bez wątpienia mogłoby mieć pozytywne przełożenie na ogół wzajemnych relacji polsko-ukraińskich.

Najbardziej istotnym tematem wybrzmiałym podczas ukraińskiej wizyty A. Dudy stały się jednakowoż kwestie gospodarcze. Przy udziale obydwu głów państw doszło do podpisania umowy między Ukraińskim Funduszem Mienia Państwowego a spółką Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, otwierającej możliwość udziału tej ostatniej w procesach prywatyzacyjnych na ukraińskim rynku energetycznym. (Oficjalna strona internetowa Prezydenta Ukrainy, 2020a) Natomiast w trzecim dniu prezydenckiej wizyty na Ukrainie, A. Duda uczestniczył w polsko-ukraińskim forum ekonomicznym w Odessie. Podpisano wówczas list intencyjny pomiędzy Administracją Morskich Portów Ukrainy a Zarządem Morskiego Portu Gdańsk SA. Celem porozumienia jest utworzenie korytarza transportowego Gdańsk-Odessa, który ma zwiększyć handel pomiędzy Polską a Ukrainą. (Oficjalna strona internetowa Prezydenta Ukrainy, 2020b). Ponadto ukraiński Prezydent podkreślił zamiar Kijowa dotyczący ulepszenia infrastruktury granicznej oraz utworzenia nowych przejść (Oficjalna strona internetowa Prezydenta Ukrainy, 2020c) Tej kwestii Zełeński poświęcił sporo uwagi podczas swojego wystąpienia w Odessie. Wspomniał w nim o polskim kredycie w kwocie 100 mln euro, wydanym na potrzeby ulepszenia tejże infrastruktury jeszcze w 2015 roku. Od tamtego momentu owa pożyczka pozostawała jednak de facto w stanie zamrożenia, (Європа без бар’єрів, 2020), zatem podniesienie tematu przez Zełeńskiego pozwala oczekiwać postępu w tej materii.

Trzecią istotną sprawą poruszoną podczas prezydenckiej wizyty na Ukrainie stała się polityka regionalna. Zwrócić uwagę należy tutaj przede wszystkim na fakt, iż we wspólnej deklaracji obu prezydentów podkreślono wsparcie Polski dla dążeń Ukrainy ukierunkowanych na pogłębianie współpracy z inicjatywą Trójmorza. (Oficjalna strona Prezydenta RP, 2020). Jest to pierwsza tego rodzaju deklaracja ze strony państwa członkowskiego Trójmorza. Pozwala ona zarazem mówić o położeniu podwalin dla dialogu i współpracy Ukrainy z Trójmorzem, które wcześniej w zasadzie nie istniały. Zełeński niejednokrotnie już podkreślał zainteresowanie Kijowa dołączeniem do inicjatywy, jednakże po zignorowaniu przez stronę ukraińską zaproszenia na szczyt Trójmorza w Dubrowniku w 2016 roku, temat ten w zasadzie nie miał szans zaistnieć (Shevchenko, 2020). Wspomniana deklaracja prezydentów stała się zaś pierwszym oficjalnym dokumentem międzynarodowym, w którym państwo-członek Trójmorza uznało możliwość współpracy Ukrainy z tą inicjatywą. Następnym krokiem ma być wypracowanie konkretnego formatu współdziałania. Wydaje się więc, iż Ukraina ma obecnie szansę uzyskania statusu państwa-obserwatora przy Trójmorzu (w takiej roli występują obecnie Stany Zjednoczone i Niemcy).

Jednym jeszcze pozytywnym sygnałem dla stosunków polsko-ukraińskich stało się zapewnienie Prezydenta Dudy o wsparciu Ukrainy podczas nadchodzącej prezydencji Polski w OBWE (2022 rok). Uwzględniając znaczenie tej organizacji dla kwestii uregulowania konfliktu w Donbasie, może to być istotny krok w kierunku włączenia Warszawy w ten proces. O takiej potrzebie nierzadko wszakże wspominali polscy politycy, w tym sam Andrzej Duda przed pięciu laty.

Wydaje się, iż najistotniejszym pozytywnym skutkiem wizyty polskiego prezydenta na Ukrainie, a zarazem oznaką postępu we wzajemnych stosunkach stał się fakt, iż polsko-ukraiński dialog powoli przechodzi od deklaracji do konkretów. Wypracowano bowiem wspólne zasady dotyczące kwestii historycznych, podjęto kroki ukierunkowane na pogłębienie współpracy gospodarczej i energetycznej, ze strony ukraińskiej padło zapewnienie o podjęciu realizacji „polskiego” kredytu infrastrukturalnego, zarysowała się wizja możliwej współpracy Ukrainy z Trójmorzem. Wszystko to jawi się jako solidny fundament dla pomyślnego i efektywnego rozwoju relacji polsko-ukraińskich w nieodległej przyszłości.

Analiza dostępna także w formacie PDF:

Wizyta Andrzeja Dudy na Ukrainie. Powód do umiarkowanego optymizmu (PDF)

Bibliografia

1. Європа без бар’єрів (2020), Що таке “польський кредит” і чому це важливо, europewb.org.ua <https://europewb.org.ua/shho-take-polskyj-kredyt-i-chomu-tse-vazhlyvo/> [dostęp 14 października 2020].
2. Oficjalna strona internetowa Prezydenta Ukrainy (2019), Україна та Польща домовились оновити й перезавантажити двосторонню робочу групу з вирішення проблемних історичних питань – Володимир Зеленський, president.gov.ua <https://www.president.gov.ua/news/ukrayina-ta-polsha-domovilis-onoviti-j-perezavantazhiti-dvos-57029> [dostęp 14 października 2020].
3. Oficjalna strona internetowa Prezydenta Ukrainy (2020a), У присутності президентів України та Польщі підписано договір щодо розширення доступу до об’єктів приватизації в України, president.gov.ua <https://www.president.gov.ua/news/u-prisutnosti-prezidentiv-ukrayini-ta-polshi-pidpisano-dogov-64457> [dostęp 14 października 2020].
4. Oficjalna strona internetowa Prezydenta Ukrainy (2020b), В Одесі у присутності президентів України та Польщі підписано Меморандум про наміри між АМПУ і портом Гданськ, president.gov.ua <https://www.president.gov.ua/news/v-odesi-u-prisutnosti-prezidentiv-ukrayini-ta-polshi-pidpisa-64517> [dostęp 14 października 2020].
5. Oficjalna strona internetowa Prezydenta Ukrainy (2020c), Україна та Польща мають працювати над поліпшенням якості перетину спільгного кордону та стану автошляхів –Володимир Зеленський, president.gov.ua <https://www.president.gov.ua/news/ukrayina-ta-polsha-mayut-pracyuvati-nad-polipshennyam-yakost-64521> [dostęp 14 października 2020].
6. Oficjalna strona Prezydenta RP (2020), Wspólna deklaracja Prezydentów Polski i Ukrainy, prezydent.pl <https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wystapienia/art,1181,wspolna-deklaracja-prezydentow-polski-i-ukrainy.html> [dostęp 14 października 2020].
7. Polskie Radio (2020), Pozwolenie na polskie prace badawcze za odbudowę nagrobka UPA. Ukraina stawia nowy warunek, PolskieRadio24.pl <https://polskieradio24.pl/5/3/Artykul/2600804> [dostęp 14 października 2020].
8. Shevchenko O. (2020), Trójmorze a Ukraina: współpraca (nie)możliwa, ecpp.org.pl, <https://www.ecpp.org.pl/trojmorze-a-ukraina-wspolpraca-niemozliwa/> [dostęp 14 października 2020].
9. TVP Info (2019), Pierwsze pozwolenia na ekshumację szczątków Polaków na Ukrainie, TVP.info <https://www.tvp.info/44815469/pierwsze-pozwolenia-na-ekshumacje-szczatkow-polakow-na-ukrainie> [dostęp 14 października 2020].

Zadanie jest finansowane ze środków otrzymanych z Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO